Düz tabanlık, tıbbi adıyla pes planus veya düşük mediak ark veya kavis, genellikle göz ardı edilen bir durumdur. Ancak bir düşünün; ayak kemerinin çökmesiyle birlikte tabanın tamamı yere temas eder. Bu, vücudumuzun hareket etmek üzere tasarlanmış olan şeklini önemli ölçüde değiştirir. Tıpkı evinizin temelinin kötü olması gibi, başlangıçta fark edilmeyen bu durum zamanla rahatsızlık, ağrı ve vücut genelinde dizilim sorunlarına yol açabilir.
Düz tabanlık, tıbbi adıyla pes planus veya düşük mediak ark veya kavis, genellikle göz ardı edilen bir durumdur. Ancak bir düşünün; ayak kemerinin çökmesiyle birlikte tabanın tamamı yere temas eder. Bu, vücudumuzun hareket etmek üzere tasarlanmış olan şeklini önemli ölçüde değiştirir. Tıpkı evinizin temelinin kötü olması gibi, başlangıçta fark edilmeyen bu durum zamanla rahatsızlık, ağrı ve vücut genelinde dizilim sorunlarına yol açabilir.
Düz tabanlık kendiliğinden ortaya çıkmaz. Genetik, yaşam tarzı tercihleri ve bazı sağlık durumları, ayak kemerinin düzgün oluşmasını engelleyebilir veya zamanla çökmesine neden olabilir. İşte düz tabanlığın başlıca nedenleri:
- Genetik: Ailenizde düz tabanlık varsa, sizde de olma olasılığı yüksektir. Bu, kalıtsal bir özelliktir.
- Tarsal Koalisyon: Ayaktaki iki veya daha fazla kemiğin doğuştan birleşmesi sonucu hareket kısıtlanır ve düz tabanlık oluşur. Genellikle ergenlik döneminde fark edilir.
- Posterior Tibial Tendon Disfonksiyonu (PTTD) - Erişkin Edinsel Düz Tabanlık: Yetişkinlerde sık görülen bir nedendir. Posterior tibial tendon iltihaplanır veya yırtılırsa, medial ark zamanla çöker ve düz tabanlık ortaya çıkar.
- Obezite: Fazla kilo, ayaklar üzerinde ek baskı oluşturur. Bu baskı özellikle yetişkinlerde zamanla medial arkı düzleştirir.
- Artrit: Romatoid artrit gibi durumlar, ayaktaki eklemleri ve tendonları etkileyerek düz tabanlığa yol açabilir.
- Yaralanma: Ayak veya ayak bileği travması, kırıklar veya burkulmalar, medial ark desteğini kaybetmeye ve düz tabanlığın gelişmesine neden olabilir.
- Yaşlanma: Yaş ilerledikçe, ayak medial arkını destekleyen tendonlar ve bağlar zayıflar, bu da düz tabanlığa yol açabilir.
- Nörolojik veya Kas Hastalıkları: Serebral palsi veya kas distrofisi gibi durumlar, kas tonusu ve kontrolünü etkileyerek düz tabanlığa neden olabilir.
- Gelişimsel Sorunlar: Bazı çocuklar, gelişimsel sorunlar nedeniyle ayak medial arkı kemeri geliştirmez. Bu durum, yetişkinlikte de devam eden doğuştan düz tabanlık olarak kalır.
Düz tabanlığı olan herkes belirtiler yaşamaz. Ancak belirtiler ortaya çıktığında, vücut bu durumu çeşitli yollarla gösterir:
- Ağrı: Genellikle ayak medial arkında veya kemerinde, topukta veya ayak bileğinde ortaya çıkar ve uzun süre ayakta durma veya yürüme sonrası kötüleşir.
- Şişlik – Kemik Çıkıntısı: Özellikle ayak bileğinin iç kısmında şişlik görülebilir.
- Aşırı Pronasyon: Ayak içe doğru aşırı yuvarlanır, diz ve kalçalarda ekstra gerilime neden olur.
- Ayakkabı Bulmada Zorluk: Düz tabanlığı olan kişiler, özellikle yüksek kavisli ayaklar için tasarlanmış ayakkabılarda rahatlık bulmakta zorlanırlar.
Düz tabanlık her yaşta ortaya çıkabilir. Bazen çocukluktan kalan bir durumdur, bazen de yaşlanma, yaralanma veya sağlık sorunları nedeniyle gelişir. Risk faktörlerini anlamak, önleme ve yönetim açısından kritik öneme sahiptir:
- Yaş: Yaşla birlikte tendonlar doğal olarak zayıflar, bu da düz tabanlık riskini artırır.
- Obezite: Artan kilo, ayak yapısını zorlar. Bu nedenle kilolu bireyler risk altındadır.
- Diyabet: Diyabet, dolaşımı ve sinir sağlığını etkileyerek ayakları etkiler. Diyabetli bireylerde tendon elastisitesinde azalma, aşil tendon kısalığı ve düz tabanlık riski daha yüksektir.
- Gebelik: Gebelik sırasında hormonal değişiklikler ve ek ağırlık, ayak yapısını etkileyebilir ve düz tabanlık daha yaygın hale gelebilir.
Düz tabanlığı teşhis etmek zor değildir, ancak durumun ilerleyip daha ciddi bir sorun haline gelmesini önlemek için erken teşhis önemlidir. İşte düz tabanlığın nasıl teşhis edildiği:
- Görsel Muayene: Doktor, ayakları ayakta dururken ve yürürken inceler, kemerin yokluğunu ve aşırı pronasyon belirtilerini kontrol eder.
- Yürüyüş Analizi: Yürüyüş şekliniz, anormallikleri tespit etmek için değerlendirilir.
- Manuel Test: Ayak kemerinin esnekliği, ayağın manipülasyonu ile test edilir, ağrı, hassasiyet ve tendon fonksiyonları kontrol edilir.
- Röntgen: Kemik yapısını ve dizilimini incelemek, şekil bozukluklarını tespit etmek ve düz tabanlığın ciddiyetini değerlendirmek için kullanılır.
- MRG: Yumuşak dokuların ve kıkırdakların ayrıntılı görüntülerini sağlar, tendon disfonksiyonu gibi sorunları teşhis etmeye yardımcı olur.
- BT: Ayak yapısının 3 boyutlu rekonstrüksiyonlar yardımıyla kesitsel bir görünümünü sunar ve karmaşık kemik ve eklem sorunlarını tespit etmek için kullanılır.
- Ayak İzi Analizi: Medial Ark’daki çökme derecesini gösteren basit bir testtir. Bu analizler manuel veya dijital olarak değerlendirilerek teşhis konabilir.
- Fonksiyonel Testler: Parmak ucuna kalkma ve durma gibi aktiviteler, başta tibialis posterior tendonu ve diğer tendon ve bağ fonksiyonlarını değerlendirir.
- Hasta Geçmişi: Belirtileriniz, geçmiş yaralanmalarınız ve ailede düz tabanlık olup olmadığı dikkate alınır.
Düz tabanlık genellikle rahatsızlık vermiyorsa tedavi gerektirmez. Ancak ağır veya ilerleyici karakterdeyse veya rahatsızlık veriyorsa, tedavi amacı nettir: ağrıyı azaltmak, fonksiyonu iyileştirmek ve komplikasyonları önlemek. İşte düz tabanlık için yapılabilecekler:
- Ortopedik Tabanlıklar: Bu tabanlıklar, medial ark desteği sağlar ve ayağa uygulanan baskıyı eşit şekilde dağıtarak rahatsızlığı hafifletir ve ayak dizilimini iyileştirir.
- Destekleyici Ayakkabılar: İyi medial ark desteği ve sağlam topuk kısmına sahip ayakkabılar giymek, düz tabanlık belirtilerini yönetmeye yardımcı olabilir. Az kemer desteği sağlayan ayakkabılardan, özellikle terliklerden kaçınılmalıdır.
- Fizik Tedavi: Ayak ve ayak bileği kaslarını güçlendiren ve esneten egzersizler, medial arkı daha iyi desteklemek için kas fonksiyonunu artırabilir.
- Kilo Yönetimi: Kilolu bireylerde kilo vermek, ayaklardaki baskıyı azaltarak belirtileri hafifletebilir.
- İlaçlar: NSAID’ler (nonsteroidal antiinflamatuar ilaçlar) gibi ilaçlar, düz tabanlıkla ilişkili ağrı ve enflamasyonu azaltabilir.
- Tendon Transferi: Posterior tibial tendon hasar görmüşse, ayağın başka bir bölgesinden alınan tendon (en sık FDL tendonu), kemeri desteklemek için transfer edilebilir.
- Osteotomi (kemik düzeltici işlem): Kemiklerin kesilmesi ve yeniden hizalanması, ayak yapısını iyileştirmek ve medial arkı desteklemek amacıyla uygulanır.
- Artrodez (eklem dondurma): Bazı ayak eklemlerinin kaynaştırılması, medial arkı korumak ve stabilite sağlamak için şiddetli düz tabanlık vakalarında uygulanır.
- Lateral Kolon Uzatma (kalkaneal osteotomi): Bu cerrahi işlem, ayak medial arkını yeniden oluşturmak için ayağın dış tarafına (topuk kemiği – kalkaneous) yapılan bir kemik kesi işleminin ardından araya kemik grefti ekler. Böylece ayak dizilimi talonaviküler örtümün artmasıyla düzelir.
Düz tabanlığı yönetmek için her zaman cerrahi müdahaleye gerek yoktur:
- Ayak Egzersizleri: Parmak kaldırma ve havlu buruşturma gibi düzenli egzersizler, ayak kaslarını güçlendirebilir ve doğal olarak kemer desteğini artırabilir.
- Dinlenme ve Buz Uygulaması: Düz tabanlık ağrıya neden oluyorsa, dinlenmek ve etkilenen bölgeye buz uygulamak, iltihabı azaltabilir.
Düz Tabanlığı Önlemek – Riskleri Azaltın
Düz tabanlığı önlemek veya en azından riskini yönetmek sizin elinizdedir:
- Sağlıklı Kilo Koruma: Ayak medial arkına binen baskıyı azaltır. Düzenli egzersiz ve dengeli bir diyet bu konuda anahtar rol oynar.
- Destekleyici Ayakkabılar Giyme: Doğru medial ark desteği ve ayak dizilimini sağlar. İyi medial ark desteği olan ayakkabılar tercih edilmeli, topuklu ayakkabılardan kaçınılmalıdır.
- Ayak Güçlendirme Egzersizleri: Medial arkı destekleyici kasları güçlendirir. Parmak kaldırma ve medial ark kaldırma gibi egzersizleri düzenli olarak yapın.
- Erken Belirtileri İzleme: Erken teşhis, ilerlemeyi önleyebilir. Ayak yapısında herhangi bir değişiklik fark ederseniz veya ağrı yaşarsanız, tıbbi yardım alın.
Düz tabanlık önemsiz bir sorun gibi görünebilir, ancak kontrol edilmezse önemli rahatsızlıklar ve diğer komplikasyonlara yol açabilir. Bu durumu etkili bir şekilde yönetmek için nedenlerini, belirtilerini ve mevcut tedavi seçeneklerini anlamak önemlidir. Cerrahi olmayan yöntemler, ortopedik tabanlıklar ve fizik tedavi gibi tedavi seçenekleriyle düz tabanlığı yönetebilirsiniz. Sağlıklı kilo koruma ve destekleyici ayakkabılar giyme gibi önleyici tedbirler almak, düz tabanlık riskini azaltmada önemli rol oynar.
